Clt + C

---

Tôi vẫn băn khoăn về một chủ đề xã hội đủ mạnh mẽ khiến tôi muốn viết vào thời điểm này. Không phải tôi có quá ít sự quan tâm sâu sắc đến chúng, chỉ là trong khoảng thời gian hiện tại, các vấn đề đấy tạm thời được giải quyết, giải nghĩa, giải thích hoặc

được bình ổn bởi chính tôi.

Tôi đi qua những vấn đề thường thấy của một người trẻ bình thường. Tôi đã và đang tha thiết làm nên sự thay đổi: tự huỷ hoại, bình phẩm cơ thể, bảo vệ môi trường, phát triển văn hoá, bình đẳng giới, kết nối giữa các thế hệ,... Mỗi lúc bắt đầu, góc nhìn của tôi lại rộng hơn, thu hẹp các định kiến cá nhân, những đúng - sai rành mạch. Tôi bớt gay gắt và phẫn uẩn, tôi cũng bớt luôn sự quan tâm đặc biệt với tất cả. Hoặc có thể, tôi đang đến một cái ngưỡng nhạy cảm dễ hiểu - sắp tốt nghiệp. Mối quan tâm của tôi đột nhiên dồn vào một hoạt động: Học.

Hôm nay, sau khi vừa hoàn thiện fomat một chương trình mới, một người bạn trong nhóm nhắn cho tôi.

“Tao lại xấu tính rồi”

“Làm sao?”

“Có nhóm sao chép ý tưởng làm chương trình nhóm mình sau khi nghe cô đề cao trước lớp. Ban đầu bọn nó chỉ định làm kiểu chương trình phóng vấn nhạt nhẽo thôi..."

Đầu năm nay, nhóm tôi, gồm 10 người đã thực hiện một Gameshow trong rừng với chi phi 10 triệu - bằng 1/3 chi phí của các nhóm anh chị tiền bối từng làm chương trình thực tế ngoài trời ở ngoại ô năm ngoái. Cả nhóm nhận một chủ đề khô khan, thâu đêm suốt sáng với nhau hai tuần để ra một nội dung tất cả đều hài lòng. Đạo cụ tự làm, thiết bị tư chế, tự học quay phim và sử dụng máy móc để giảm thiểu tối đa kinh phí. Thậm chí tôi đã dành gần một tháng trước khi bắt đầu cho việc học hỏi, nghiên cứu thiết bị, phương hướng tổ chức sản xuất để nhóm có định hướng và xây dựng chương trình tốt nhất. Ba ngày thực hiện chương trình, chúng tôi chỉ ngủ 3 tiếng. Di chuyển từ khi mặt trời chưa xuất hiện, quay cả ngày và tối lại ngồi cùng nhau sắp xếp, chuẩn bị. Một tuần hậu kì chúng tôi ngủ trung bình 4 tiếng/ngày. Chúng tôi hoàn thiện trong vòng một tháng rưỡi so với thời hạn ba tháng kể từ lúc bắt đầu ý tưởng.

Vì tất cả, tôi đã thực sự tức giận dù chưa hề kiểm chứng lời nói của bạn mình.

Hiện tại, nhóm tôi, đã bỏ học gần nửa, còn 6 người và tiếp tục thực hiện thêm một chương trình thực tế mới. Không thể tiếp tục đè gánh nặng kinh tế sản xuất chương trình, chúng tôi tập trung xây dựng một nột dung thật tốt, mới mẻ và có phần kì dị, để quay trong studio tại nội thành Hà Nội. Chúng tôi đã bỏ nhiều não. Chúng tôi nghiêm túc. Chúng tôi không coi đó là bài tập và cũng chưa bao giờ coi những sản phẩm của mình là bài tập. Chúng tôi coi đó những sản phẩm nghề tử tế và đáng được tôn trọng. Cho dù sau đó sản phẩm ra đời có dở cùng cực.

Điều tệ nhất là gì? Là các bạn bình thản với sự vay mượn và không có sự sáng

tạo ngay từ đầu.

Trong sự tức giận của mình, tôi nhìn ra sự sao chép của xã hội. Với tất cả các ngành nghề, lĩnh vực, sự sao chép đều xuất hiện phổ biến, dưới nhiều hình thức cả tích

cực và tiêu cực.

Đạo ý tưởng

Hoạt động sao chép được định nghĩa khác nhau ở mỗi phương diện. Bắt đầu từ những vấn đề phi vật chất như sử dụng ý tưởng, nội dung của chủ thể sáng tạo mà không có sự cho phép, để tạo ra một sản phẩm tương tự hoặc có đặc điểm, tính chất tương đồng. Định nghĩa về hoạt động đạo ý tưởng tổng quát cho các lĩnh vực vẫn còn mơ hồ, chưa có những quy định, quy tắc cụ thể để xác định như thế nào là đạo ý tưởng hay đơn giản chỉ là sự tham khảo, lấy cảm hứng. Nhiều hoạt động đạo ý tưởng chỉ dừng lại ở mức nghi ngờ.

Đạo sản phẩm

Hoạt động sao chép được thể hiện qua vật chất xác định có thể dễ dàng nhận định, kết luận sự đạo nhái, ăn cắp chất xám. Từ những sự giống nhau quá đỗi kì lạ trong hình thức, kết cấu đến những sản phẩm y sì đúc và tuyên bố thẳng thắn là hàng fake f1-2-3, đạo sản phẩm cũng đa dạng và phong phú chẳng kém. Một cách không cụ thể, cả hai hoạt động đạo ý tưởng và đạo sản phẩm có thể song hành với nhau hoặc vận hành độc lập.

Hiển nhiên, các hoạt động đạo nhái luôn bị xã hội lên án gay gắt, nhưng đối tượng đạo nhái chỉ có thể xử lý hình sự nếu sản phẩm bị đạo đã đăng kí sở hữu trí tuệ. Đồng thời phải chứng minh sự vi phạm bản quyền như sự sao chép nguyên văn hay là lưu truyền sản phẩm trái phép hoặc có những công bố gây hiểu nhầm và sai lệch.

Sự việc của Mark Nguyễn - Quán quân Vietnam Young Lions 2016 có nhiều ý tưởng trùng hợp kì lạ với nhiều nghệ sĩ nổi tiếng trên thế giới, đã từng tạo nên một làn sóng chỉ trích lớn, gây tranh cãi trong cộng đồng thiết kế vào giữa năm 2017 về sao chép và vay mượn ý tưởng, cho đến khi nhân vật chính nhận lỗi và xoá các sản phẩm liên quan.

Hay chuyện showbiz dành sự quan tâm đặc biệt đến Sơn Tùng-MTP có đạo nhạc đạo hình không mỗi đợt ra sản phẩm mới, chuyện tranh cãi đi giày real hay giày fake của giới trẻ, các cửa hàng thời trang tự thiết kế nhái lại các kiểu dáng từ các thương hiệu nổi tiếng, chuyện đưa trẻ đi học sao chép tranh để tăng tính thẩm mĩ, vân vân và mây mây.

Những kẻ ký sinh

Tôi gọi những người đạo nhái và chấp nhận sự đạo nhái là những kẻ kí sinh trí tuệ. Như một Hypebeast lúc nào cũng chạy theo trào lưu, những kẻ kí sinh luôn phụ thuộc vào vật chủ sáng tạo. Một điều bất bình, kẻ kí sinh vẫn có thể sống tốt, tốt hơn hoặc chiếm toàn bộ vật chủ. Nó có hậu quả là gì? Có thể là sự trì trệ? Có thể là sự kém phát triển? Có thể là sự bất bình đẳng? Có thể là sự giảm sút nhu cầu sáng tạo? Tôi không biết. Tôi không dám tìm hiểu sâu vào hậu quả trong một cơn tức giận. Nhưng sự sao chép ít nhiều vẫn được công nhận. Thậm chí có một Trung Quốc với cả một ngành công nghiệp đạo nhái đầy nội lực. Thậm chí có tồn tại quan điểm song hành của sáng tạo và bắt chước. Thậm chí có Appropriation art - một phong cách nghệ thuật về sao chép. Thậm chí có rất nhiều thậm chí.

Ranh giới giữa đạo nhái, vay mượn hay lấy cảm hứng như một cái màng mỏng được xác định bởi xã hội. Người chấp nhận mất, kẻ quyết giữ mình.

Nhận định

Việc bị ảnh hưởng bởi những người có ảnh hưởng là một điều hết sức bình thường trong cuộc sống. Sự thừa hưởng của việc bị ảnh hưởng có thể trở thành điều cốt lõi để phát triển, khác hoàn toàn với sự đạo nhái mượn danh từ cảm hứng. Tôi nghĩ, điều có thể xác định được sự ảnh hưởng và sự sao chép được thể hiện qua hai yếu tố chính: mục đích khởi nguồn và mức độ tương đồng. Hay một cách nói khác là yếu tố cá nhân và yếu tố cộng đồng.

Ở yếu tố cá nhân hay mục đích khởi nguồn, nằm ở giai đoạn ban đầu của chủ thể, ý tưởng được xuất phát từ bản thân đối tượng thì mọi sự tham khảo cũng được xoay quanh vấn đề chính để giải quyết vấn đề ý tưởng đưa ra. Như hai chị em cùng cha cùng mẹ khuôn nét giống nhau nhưng vẫn là hai cá thể riêng rẽ và khác biệt.

Ở yếu tố cộng đồng, mức độ - một thứ mơ hồ để định nghĩa nhưng lại dễ nhận diện. Chúng ta có thể nhận ra ngay một sản phẩm bất kì có những điểm gì tương đồng với các sản phẩm khác. Trừ những sự ăn cắp trắng trợn giống y hệt bản gốc thì mức độ để phân biệt giữa sản

phẩm sáng tạo và sản phẩm sao chép phụ thuộc nhiều vào sự công nhận, đánh giá của

xã hội.

Sáng tạo có thể nhiều trùng lặp nhưng không bao giờ có giới hạn.

Sao chép thì ngược lại, không được coi là trùng lặp và luôn luôn có giới hạn.

Di chuyển và bay cao

Tôi không hẳn muốn bài trừ sự sao chép. Tôi muốn chúng được định hướng đúng đắn trên sự sáng tạo. Từ ý thức đến hành động, từ cá nhân đến cộng đồng. Tôi nhận thấy sự tác động của môi trường trong mọi vấn đề đều rất lớn. Nếu những người xung quanh luôn coi trọng việc hãy-tạo-ra-một-thứ-gì-đó hơn là việc hãy-làm-giống-một-thứ-gì-đó thì nhận thức của từng cá nhân cũng sẽ ảnh hưởng và thay đổi.

Đó là lý do tôi luôn tự hào về những tệp người gần gũi xung quanh tôi. Họ luôn đề cao và trân quý sự sáng tạo, dù không phải lúc nào chúng tôi cũng có thể sáng tạo. Khi mỗi người đều có nhận thức và tôn trọng sự sáng tạo thì sự sao chép sẽ dần giảm thiểu đến tối đa và được vận động một cách tích cực.

Suy cho cùng, tôi không cho rằng sao chép là hoàn toàn xấu. Tôi chỉ tức giận với nó bằng tất cả sự tôn trọng trí lực. Tức giận với những người lớn cho phép con họ sao chép, những người sếp yêu cầu nhân viên sao chép, những người trẻ thoả hiệp với sao chép. Tôi tin rằng sáng tạo mới chính là mấu chốt của sự vận động và phát triển. Chúng ta có thể đứng lên bậc một để bước đến bậc hai. Hướng chân lên là sáng tạo, đứng lên bậc cũ là sự kế thừa và lấy cảm hứng. Còn sao chép? Đó là những bước bằng nhau, thành một mặt phẳng, có thể di chuyển nhưng không thể bay cao.

Thanh Hảo

25/02/2019